BonaireInternacional

Di 5 simposio organisá pa Nos Ke Boneiru Bèk ku diferente oradó internashonal

Davika Bissessar James Finies Sedney Marten

Reparashon, kompensashon pa dañonan kousá pa sklabitut i kolonialismo, ta un manera pa honra antepasadonan. Esaki a bin dilanti den e di 5 simposio organisá pa Fundashon Nos Kier Boneiru Bèk den e fin di siman di 5 i 6 di desèmber. Oradónan prinsipal tabata Cikiah Thomas, presidente di Kongreso Global Afrikano, profesor Verene Shepherd di Universidat di West Indies, dr. Carlyle Corbin di Dependency Studies Project i James Finies di Fundashon Nos Kier Boneiru Bèk i Bonaire Human Rights Organization. Tabatin partisipashon di sigur 14 pais karibense i suramerikano, Puerto Rico, Islanan Virgenes (US), Bermuda, Sint Maarten, Sint Eustatius, Korsou, Jamaica, Barbados, San Andres- Provindecia, Guyana Franses, Bonaire, Aruba, Grenada

 

James Finies

Den su presentashon, Finies, presidente di Nos Kier Boneiru Bek a trese dilanti ku durante e simposio ta bini huntu pa konfrontá problemanan komun ku tin den Karibe. “Nos lema pa e symposio aki ta: nos ta bini pa tur loke a nenga nos antepasadonan. Reparashon ta un bon manera pa haña loke a kita di nos.”

Tabatin un pregunta si por papia di síndrome di víktima serka partisipantenan. Finies: “Solamente un hende por ta víktima si un krímen a tuma lugá. E dosnan aki ta bai huntu. Nashonnan Uní a deklará kolonialismo un krímen kontra humanidat. Nos ta biba den un kolonia i esaki ta un krímen. Nos ta víktima di un krímen ku a tuma lugá. E no ta un síndrome, sino un realidat.”

E manera pa proba e krímen aki, segun Finies, ta loke Nos Kier Boneiru a hasi di laga un grupo di eksperto hasi un investigashon ku a kondusí na e ‘Assessment of Self-Governance Sufficiency in Conformity with Internationally Recognised Standards’.

 

Profesor Verene Shepherd

Shepherd ku ta vice-presidente di Komishon Reparashon di CARICOM i tambe vice-presidente di Komite di Nashonan Uni di e Konvenshon Internashonal pa Eliminashon di tur forma di Deskriminashon (ICERD) a mustra ku Nashonnan Uní a kondená kolonialismo i tur práktika di segregashon i diskriminashon i ta haña ku mester yega na un fin rápido i inkondishonal di kolonialismo.

Shepherd: “E derecho di determinashon propio ta un derecho sin mas di hendenan den teritorionan sin gobernashon propio.’

Segun Shepherd, tin pais a purba sigui regla i yega na independensia via referèndem, pero esaki no ta logra pasobra mester di un mayoria di dos tersera parti i hendenan mes no ta vota pa independensia. “Tin pais ke duna independensia, pero e pregunta ta kon un pais ku bira independiente ta bai logra riba su mes. E sentro pa investigashon di reparashon ta haña ku no por tin independensia sin reparashon. E komishon pa reparashon di Caricom tin un plan di akshon di 10 punto komo strategia pa logra reparashon. E komishon ta urgi tur pais di Karibe pa forma komité di reparashon i djòin e movementu.”

Entre e 10 puntonan aki, segun Shepherd, tin diskulpa formal ku mester pidi, un programa di desaroyo pa hendenan indígeno, repatriashon pa esnan ku ta deseá esaki, kreashon di institushonnan kultural, rehabilitashon sikológiko pa motibu di e impakto di sklabitut i kolonialismo, atenshon pa e krísis di salú públiko, eradikshon di analfabetismo, un programa di konosementu tokante Afrika pa rekonektá ku e pais di orígen, transferensia di teknologia, i kanselashon di debe i kompensashon monetario. “No djòin e movementu di restorashon ta no honra nos antepasadonan,” Shepherd a konkluí.

 

Cikiah Thomas

Chikiah Thomas, presidente di Kongreso Global Afrikano a bisa ku nan organisashon ta para firmemente den solaridat ku pueblonan di Karibe i Suramérika den nan demanda pa pone un fin na okupashon kolonial. “Okupashon di parti di Estadonan Uní di Merka i di Oropa den Karibe mester yega na un fin. Fundamental riba e agènda di restorashon ta emansipashon di tur hende bou di okupashon kolonial. Esaki no ta aseptabel i nos mester ta mas vokal tokante esaki. Nos mester yuda pone preshon i para den solaridat ku e speransa i aspirashonnan di nos rumannan na Boneiru.”

 

Dr. Carlyle Corbin

Corbin ku ta un eksperto di Nashonan Uni, a trese dilanti ku ta sigui praktiká kolonialimso kontemporario den hopi pais karibense. Tin di nan ta buska determinashon propio sin por logra esaki. “Karibe ta un region chikitu ku asina tantu areglo polítiko i konstitushonal. Tin 9 pais independiente i tres kategoria di pais ku no ta independiente. Nan ta e teritorionan sin gobernashon propio, esnan semi outónomo (Aruba, Kòrsou. Sint Maarten) i e hurisdikshonnan integrá (islanan franses i islanan BES).”

Corbin a mustra ku tin reforme ta tuma lugá den Karibe, pero ku esakinan no ta igual ku dekolonisiashon. “Ta modernisa institushonnan. Tin e ilushon di inklushon ku ta pone hende pensa ku nan ta parti di e pais grandi. Esakinan no ta medida di dekolonisashon. Nan ta medida pa purba legitimá e desigualdat polítiko i ekonómiko ku ta eksistí. Tin biaha nos mes ta konvensí ku e areglonan di dependensia ei ta legítimo. Ta un trampa, i tin ku paga tinu pa no kai den e trampa aki. Michael Manley un biaha a bisa ku pa sali for di e trampa aki, tin ku realisá promé ku bo ta den un trampa.”

Segun Corbin, e meta ta pa logra gobernashon kompleto i demokrasia real. “Den palabra di tata di independensia di Tanzania, ta mihó pa malgoberná bo mes ku otro goberná bo pais.”

 

Fundashon Nos Ke Boneiru Bek ta mira bek riba un symposio hopi eksitoso i ku a yuda ekspone na nivel mundial e situashon no-demokratiko i violashon di derechonan humano i di outodeterminashon di Boneiru i otro paisnan sin-propio-gobernashon ku a partisipa.

Prof Verene ShepherdDr Carlyle CorbinCikiah ThomasDavika Bissessar James Finies Sedney Marten

Related posts

E promé ‘Tim Boneiru’ di Earthonauts ta finalisá su mishon

EA News Author

Lo mester keda focus pa softball crece entre e islanan ABC

EA News Author

Pasonan signifikante pa rekuperá ekonomia Boneiru

EA News Author

Leave a Comment

Whatsapp Message