Mientras ku na Kòrsou, Aruba i Boneiru kasi 100 porshentu di nos atenshon ta bai na Festival di Tumba, karnaval, elekshon i formashon di gobiernu, tur kos ta indiká ku Merka, Mexico, Canada i China ta na punto den drenta un guera komersial ku lo tin konsekuensianan grandi pa ekonomia mundial i posiblemente pa ami, abo i nos tur personalmente. Aki algun dje posibel efektonan:
1. Implikashonnan pa ekonomia mundial:
– Interupshon di kadena di suministro (na ingles “supply chain”): Un guera komersial lo stroba e kadena di suministro segun ku paisnan ta imponé ‘invoerrechten’ riba otro, hasiendo materia prima i komponentenan mas karu i difísil pa haña.
– Kompanianan ku ta dependé di produktonan di eksterior mester paga mas o buska proveedónan alternativo, loke lo kousa retraso i gastunan mas haltu. Esaki ta kondusí na produkshon mas abou, produktonan final mas karu i tin bia asta pèrdida di trabou.
– Kresementu ekonómiko mas abou:
– Bareranan di komersio por redusí invershon i produktividat, loke por kondusí na un bahada den kresementu ekonómiko rònt mundu.
2. Komersio internashonal debilitá:
– Negoshinan por bira mas kouteloso pa hasi invershon i akuerdonan komersial eksistente por destabilisá, kreando insertidumbre rònt mundu.
– Fluktuashon di balor di moneda: Un guera komersial por afektá e tasanan di kambio, spesialmente si invershonistanan move nan kapital den monedanan di “refugio sigur” manera dòler merikano, franko suiso o oro.
Awó, lo bo puntra bo mes, ki efekto tur e kos aki lo tin p’abo ku ta biba na Aruba, na Boneiru o na Kòrsou? Un guera komersial entre Merka, Mexico, Canada i China lo tin implikashon ku sigur por afektá bo situashon:
1. Impakto riba ekonomia di Kòrsou, Aruba i Boneiru:
– Importashon mas karu: Nos islanan ta importá kasi tur loke nos mesté for di Merka, manera kuminda, outo, elektrónika i material di konstrukshon. Si e gera komersial kondusí na preisnan mas halto na Merka, e produktonan aki tambe lo bira mas karo (ainda) riba nos islanan.
– Turismo por keda afektá: Merka i Canada ta merkadonan turístiko importante pa sigur Aruba, pero tambe Kòrsou i Boneiru. Segun ku insertidumbre ekonómiko oumentá i konsumidónan den e paisnan aki tin ménos pa gasta, ménos nan lo biaha i ménos turista lo bini e islanan.
– Ménos oportunidat di komersio: Kòrsou i Aruba ya kaba tin oportunidatnan di eksportashon limitá. Si e rutanan di komersio mundial wòrdu strobá, e por oumentá mas ainda e gastunan di importashon i eksportashon, loke ta kondusí na preisnan mas haltu i ménos kresementu ekonómiko.
2. Impakto riba gastunan di kombustibel i energia:
– Kòrsou, Aruba i Boneiru ta dependé di importashon di kombustibel, prinsipalmente gasolin, gasòil i gas pa kushiná. Un guera komersial lo por afektá preis di petroli, loke lo por tradusí den gastunan mas haltu di koriente, transporte i merkansia riba nos islanan.
3. Impakto riba penshun:
– Komo resultado di un guera komersial, merkadonan internashonal di balor i moneda por fluktuá. Esaki por afektá fondonan di penshun i invershonnan, spesialmente si bo penshun o plaka ku bo ta spar pa dia bo bira bieu ta dependé di merkadonan finansiero internashonal.
Konklushon:
Un guera komersial entre e paisnan aki sin duda lo tin konsekuensianan ekonómiko negativo pa Kòrsou, Aruba i Boneiru. Importashon lo bira mas karu ku e ta kaba, posiblemente ménos turismo for di merkandonan importante manera Merka i Canada i gastunan di energia mas haltu. Pa abo personalmente, esaki por nifiká ku kosto di bida lo oumentá i ku e balor di kualke invershon o fondo di penshun por fluktuá.
ta bèrdat! Bida ta kòrtiku i p’esei mes mester gosa kada minüt di dje. Pero ta keda importante si pa biba teniendo kuenta ku tipo di desaroyonan asina’ki. P’esei, gosa di bida sin bo tin ku gasta tur loke bo tin o, sin ku bo ta gasta sèn ku ainda bo no a gana.
Skirbi pa Bob Harms